نقش رسانه ملی درباره سیاست جدید جمعیتی چیست؟، صدا و سیما نقش اولی تنها یا منفعل؟! - وبلاگ هیمالیا

به گزارش وبلاگ هیمالیا، بی تردید، مدیران و برنامه سازان رسانه ملی، آنگاه می توانند نقش خود را در زمینه فرهنگسازی برای تحقق سیاست جمعیتی نظام اسلامی به خوبی ایفا نمایند که خود درباره این سیاست جدید متقاعد شده و درباره آن به شناخت و باور قلبی رسیده باشند

به گزارش خبرنگار اجتماعی وبلاگ هیمالیا،الهام تعیین قفقازی-میزان تولد کشور در سرانجام سال 98 نمایانگر رشد جمعیت به کمتر از یک درصد است . شورای عالی انقلاب فرهنگی با ارائه گزارشی ضمن بیان این مطلب، بار دیگر زنگ خطر شرایط جمعیتی کشور را به صدا در اورد. این در حالی است که در بلند مدت براساس پیش بینی های سال 2010 سازمان ملل متحد در صورت ادامه فرایند کنونی کاهش باروری بر اساس سناریوی حد پایین، جمعیت ایران تا سال 1430 به حدود 73 میلیون نفر با شاخص سالخوردگی 5/38 درصد و در سال 1445 به حدود 61 میلیون نفر با شاخص سالخوردگی 5/47 درصد می رسد و این یعنی در اینده ای نه چندان دور، چیزی حدود نیمی از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد. کاهش جمعیت و افزایش سالخوردگان در کشور تبعات جبران ناپذیری از جمله نبود نیروی کار و فعالیت و مهمتر از همه به خطر افتادن امنیت کشور را به دنبال دارد و همین مساله، افزایش جمعیت را به مساله ای مهم و بااهمیت مبدل می سازد.

از اوایل سال 1391 موضوع تدوین راهبرد ها و اقدامات ملی مربوط به جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن متناسب با آموزه های اسلامی و اقتضائات راهبردی کشور در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی نهاده شد و در نهایت در اردیبهشت 1391 این راهبرد ها به تصویب این شورا رسید. بر همین اساس در بند 1 ماده 3 آن، تهیه طرح جامع فراوری و اجرای انواع برنامه های آموزشی، پژوهشی، اطلاع رسانی، نمایشی، تبلیغی و ... در رسانه های جمعی به ویژه صدا و سیما و شبکه های استانی آن با هدف گفتمان سازی و ترویج فواید فرزندآوری و تبیین آثار منفی کاهش نرخ باروری، با رعایت شرایط و مقتضیات راهبردی یکی از اقدام های ملی متناسب با راهبرد های جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن، برشمرده شده است.

در بین رسانه های جمعی به اذعان دکتر فرشته روح افزا معاون فرهنگی اجتماعی زنان در شورایعالی انقلاب فرهنگی، صداوسیما، بازیگر نقش اول سیاست های جمعیتی است و حتی گزاف نگفته ایم اگر که مطرح کنیم که تلویزیون به عنوان رسانه ملی تعیین نماینده جمعیت . اما کارنامه صدا و سیما در دهه 90، گویای این مطلب است که این رسانه چندان در این امر پیروز عمل ننموده است.

طبق نتایج مرکز پژوهش های سازمان صدا و سیما، در سالهای اخیر، چند رویداد مهم در عرصه بازنمایی خانواده در این رسانه اتفاق افتاده است:

ـ کوچک شدن بعد خانواده: در بیشترِ برنامه های نمایشی، خانواده هایی به تصویر کشیده می شوند که یا فرزندی ندارند، یا حداکثر یک یا دو فرزند دارند.

در سال های اخیر تعدد سریال های نمایشی ای با خانواده های تک فرزند و یا بدون فرزند افزایش قابل توجهی داشته است. این در حالیست که از سوی دیگر، خانواده های پر جمعیت گا ها در سریال ها، خانواده هایی ناپیروز با مسائل عدیده بسیار و بستری برای معضلات اجتماعی تصویر می شوند.

ـ حذف کودک از موضوع داستان ها و برنامه های نمایشی: در حال حاضر، کمتر برنامه نمایشی وجود دارد که در آن، گره و تعلیق داستان بر محور کودک باشد؛ در سال های اخیر مهم ترین کوشش رسانه ملی در ساخت برنامه هایی با موضوع بچه ها برای خانواده ها را می توان برنامه هایی، چون کودک شو و اعجوبه ها دانست که در عین انتقاداتی که به ان ها وارد است، قدم مهمی برای ایجاد گفتمان افزایش جمعیت در کشور است، اما کافی نیست. با توجه به سیاست کاهش جمعیت در طول دو دهه 60 و 70، اقدامات بیشتری برای تغییر این گفتمان احتیاج است. گفتمانی که برای ایجاد ان در جامعه باید برنامه ریزی طولانی مدت داشت.

ـ حذف درگیری و اختلاف بچه ها از برنامه های نمایشی: در پی کوچک شدن بعد خانواده ها در برنامه های نمایشی، موضوع اختلاف ها و درگیری های بچه ها در کانون خانواده که نقش مهمی در جامعه پذیر شدن بچه ها دارد، از برنامه های نمایشی حذف شد.

ـ کاهش تعداد یا حذف کلی بستگان نسبی از فضای برنامه های نمایشی، در بیشتر فیلم ها و سریال هایی که در سال های اخیر در رسانه ملی پخش شده است، یا به طورکلی از بستگان نسبی اعم از عمو، عمه، دایی و خاله خبری نیست، یا حداکثر به نمایش یک یا دو نفر از این بستگان بسنده شده است.

در مجموع، رسانه ملی با این بازنمایی از خانواده، اولاً خانواده بدون فرزند یا حداکثر با یک یا دو فرزند را تبدیل به هنجاری پذیرفته شده نموده است؛ و ثانیاً احساس احتیاج به داشتن بستگان نسبی را از بین برده و مردم را متقاعد نموده است که نداشتن عمو، عمه، دایی و خاله هیچ مسئله ای برای افراد جامعه ایجاد نمی¬کند؛ درحالی که ضرورتها و کارکرد های بسیار مهم خویشاوندان برای رشد روحی و عاطفی فرزندان یک خانواده، امروزه کاملاً به اثبات رسیده است. علاوه براین به موارد دیگری نیز می توان اشاره نمود:

-عدم استفاده درست از ظرفیت های تبلیغی سلبریتی ها در افزایش جمعیت

پدیده سلبریتیسم با گسترش شبکه های اجتماعی به مساله ای همه گیر در تمام دنیا تبدیل شده است و به تبع ان در همه دنیا از این پدیده استفاده های مثبت و منفی زیادی می گردد. رسانه ملی نیز در چند سال اخیر کوشش نموده است با ساخت برنامه هایی به اصطلاح تاک شو، چون دورهمی و خندوانه و دعوت از سلبریتی ها ضمن فراهم کردن اوقات سرگرم نماینده ای برای مخاطبین، از ظرفیت جذب مخاطب ان ها استفاده نموده و مخاطب بیشتری را با خود همراه کند. در هر حال این افراد به الگو هایی برای مردم و به ویژه نسل جوان تبدیل شده اند؛ الگو هایی که ابعاد مختلف زندگی ان ها بر عموم جامعه تاثیرگذار خواهد بود. در این بین، اما اغلب این افراد که به برنامه های پربیننده دعوت می شوند یا تشکیل زندگی نداده اند و یا فرزندی ندارند و نهایتا افراد کمی از ان ها دارای نهایتا یک فرزند هستند. بی شک رسانه ملی با استفاده بهتر از ظرفیت افراد مشهوری که مورد توجه مردم هستند و در عین حال زندگی های پیروز را تجربه می نمایند، و همچنین سلبریتی هایی که فرزندانی بیش از یک فرزند دارند قادر است در فرهنگ سازی مقوله افزایش جمعیت نقش پررنگ تری ایفا نماید.

-نمایش خانواده های متمول و زندگی های تجملاتی

خانه های عظیم، زندگی های پرزرق و برق و تجملات بسیار، نمایی از اغلب سریال های سیما است. بازنمایی ای که به تدریج چنین شکل زندگی ای را به زندگی ای معیار و استاندارد تبدیل می نماید و طبیعی است که جوانی که تازه خواستار آغاز یک زندگی است با تماشای این نوع از زندگی ها، توان فراهم ساختن زندگی در خود نمی بیند و جسارت تشکیل زندگی را از دست می دهد.

بی توجهی به سیاست ها و راهبرد های مدون

پس از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، اداره کل خدمات رسانه ای مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما با بهره گیری از کارشناسان حوزه های گوناگون، راهبرد ها، سیاست ها و برنامه های رسانه در زمینه افزایش جمعیت را تدوین نموده است. اما در عمل به نظر می رسد در برنامه سازیها، بسیاری از این راهبرد ها و سیاست ها نادیده انگاشته می گردد.

دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی استاد حوزه و دانشگاه و مجری تدوین راهبرد ها و سیاست های جمعیتی صدا و سیما، راهبرد ها و سیاست هایی را پیشنهاد می نماید که فرایند فرهنگ سازی صدا و سیما در بحث افزایش جمعیت سرعت یابد.

الف) قانع کردن مدیران و برنامه سازان رسانه ملی درباره سیاست جدید جمعیتی

بی تردید، مدیران و برنامه سازان رسانه ملی، آنگاه می توانند نقش خود را در زمینه فرهنگسازی برای تحقق سیاست جمعیتی نظام اسلامی به خوبی ایفا نمایند که خود درباره این سیاست جدید متقاعد شده و درباره آن به شناخت و باور قلبی رسیده باشند؛ زیرا در غیر این صورت برنامه هایِ فراوریی آن ها فقط جنبه سفارشی و دستوری خواهد داشت و اثر چندانی بر مخاطب نخواهد گذاشت. بنابراین، سازمان صدا و سیما در نخستین گام به سوی فرهنگ سازی برای افزایش جمعیت، باید با برگزاری همایش ها و نشست های علمی و تخصصی، مدیران گروه های برنامه ساز، تهیه نمایندگان، کارگردانان و پژوهشگران و نویسندگان خود را در این زمینه توجیه کند و به پرسش ها و ابهام های آن ها در این زمینه پاسخ دهد.

ب) بهره گیری از رویکرد القای غیرمستقیم پیغام

با توجه به مسائل گوناگونی که در حال حاضر در زمینه اشتغال، ازدواج، مسکن، تأمین هزینه های زندگی و... در جامعه ما وجود دارد، بهره گیری از پیغام های مستقیم در زمینه ضرورت افزایش جمعیت، اثر مثبت چندانی ندارد و چه بسا موجب عکس العمل های منفی گردد. ازاین رو در تبلیغ و ترویج سیاست جدید جمعیتی کشور، باید از روش القای غیرمستقیم پیغام استفاده کرد؛ پیغام هایی که بیشتر ناظر به آثار و پیغامد های منفی کم شدن زادوولد برای خانواده و اجتماع است.

بعضی موضوعهایی که در این زمینه می توان به آن ها پرداخت، به توضیح ذیل است:

ـ آثار و پیغامد های نامطلوب پیرشدن جمعیت؛

ـ ضرورت وجود ارتباط¬های خویشاوندی (عمو، عمه، دایی، خاله) برای رشد عاطفی فرزندان؛

ـ صندلی و نقش تعدد فرزندان در جامعه پذیری و توانمند شدن آن ها برای مقابله با مسائل و مسائل؛

ـ آثار و پیغامد های تنها شدن پدر و مادر ها در سنین پیری؛

ـ آثار و برکات دنیوی و اخروی تربیت فرزندان صالح؛

ـ نقش فرزندان در افزایش نشاط و سرزندگی خانواده¬ها؛

ـ نقش زایمان و فرزندآوری، در سلامت جسمی و روحی بانوان؛

ـ آنالیز مسائل و مسائل خانوادگی و اجتماعی جوامع غربی که دچار کاهش یا رشد منفی جمعیت شده اند

ج) زمینه سازی برای تسهیل شرایط ازدواج جوانان

بعضی اقدام هایی که رسانه ملی در این زمینه میتواند انجام دهد به این توضیح است:

ـ فرهنگسازی برای کاستن سطح توقع جوانان و خانوادههای آنان؛

ـ پرهیز از نشان دادن بی دلیلِ خانه ها و زندگی های اشرافی و پرتجمل در برنامه های نمایشی؛

ـ پرهیز از به تصویر کشیدن زندگی زوج های جوانی که برخلاف بسیاری از همسران جوان، نخستین روز های ازدواج خود را در کمال رفاه و آسایش و بی هیچ نگرانی اقتصادی تجربه می نمایند؛

ـ ترویج قناعت و ساده زیستی و دوری از زیاده خواهی و تجمل گرایی، با بهره گیری از قالبهای اثرگذاری همچون فیلم¬ها و سریال-های تلویزیونی؛

ـ برگزاری نشست های کارشناسی درباره دلایل و زمینه های بالا رفتن سن ازدواج؛

ـ برگزاری نشست های کارشناسی درباره پیغامد های بالا رفتن سن ازدواج

در مجموع همواره کوشش هایی پیرامون افزایش جمعیت در صدا و سیما به صورت جسته و گریخته انجام شده است، اما از سازو کار تعیین و مستمری برخوردار نبوده و سال به سال نیز از میزان این کار ها کاسته شده است. به نظر می رسد با گذشت زمان، اهمیت این ماجرا در صدا و سیما به فراموشی سپرده و یا کمرنگ تر می گردد.

اما این نکته را نیز نباید نادیده گرفت که صدا و سیما با وجود انتظارات بسیار و توقعات بیشماری که در عرصه های مختلف به ویژه در بعد تغییر گفتمان جمعیتی از ان انتظار می رود؛ نقش اولی تنهاست. نقش اولی که قادر نیست به تنهایی بار سایر ارگان ها و بخش های کشور در جهت افزایش جمعیت را بر دوش کشد. هر چند رسانه نقش بسیار تعیین نماینده ای در تاثیر گذاری فرهنگی و فرهنگ سازی در جامعه دارد، اما به تنهایی کاری از پیش نخواهد برد؛ ان هم در عصری که تعدد رسانه های مختلف موجب کاهش مخاطب رسانه های جمعی ای، چون صدا و سیما شده اند. این نقش اول رسانه ای تنها در صورتی قادر به فرهنگ سازی گسترده و اثرگذار خواهد بود که طرح های حمایتی دولت در جهت افزایش جمعیت رنگ و بوی متفاوتی به خود بگیرد و مساله جمعیت به دغدغه دولت تبدیل گردد. علاوه براین تغییر سیاست گذاری های اموزش و پرورش و وزارت علوم و اموزش اهمیت تحکیم خانواده و افزایش جمعیت در مدارس و دانشگاه ها به صدا و سیما یاری خواهد نمود تا با قدرت بیشتری، به وظایف خود در این زمینه عمل کند و راه هموارتری برای تثبیت گفتمان افزایش جمعیت و فرزند اوری، پیش روی خود داشته باشد.